نهایة الحکمة (کتاب)
|
| |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | علامه سید محمدحسین طباطبائی |
| تاریخ نگارش | ۱۳۵۳ش |
| موضوع | فلسفه و کلام |
| سبک | استدلالی |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۱ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، موسسه النشر الاسلامی. |
| تاریخ نشر | ۱۳۷۴ش |
نهایة الحکمة کتابی در فلسفه به قلم علامه سید محمدحسین طباطبایی است. وی بر روش حکمت متعالیه است و کتابش را به درخواست مدرسه حقانی قم و به صورتی ساده و منسجم نگاشت. نهایه الحکمه کل نظام فلسفه اسلامی را دربردارد و مطالب و ادله جدیدی بر مسائل فلسفه افزوده است. برخی آن را چکیده‌ای از اسفار ملاصدرا می‌دانند. بر این کتاب ترجمه و شرح های متعددی نوشته شده است.
نویسنده
سید محمدحسین طباطبایی(۱۲۸۱- ۱۳۶۰ش) مشهور به علامه طباطبایی مفسر، فلیسوف، اصولی، فقیه، عارف و اسلام‌شناس، متولد تبریز، تا ۱۳۱۴ش در نجف اشرف نزد علمای عصرش فقه، رجال، فلسفه و ریاضیات خواند و اخلاق و عرفان را از سید علی قاضی طباطبایی آموخت. طباطبائی در ۱۳۲۵ش به قم رفت و دروس حکمت مانند کتاب شفاء و اسفار را متداول ساخت و شاگردان فراوانی چون مرتضی مطهری، عبدالله جوادی آملی، غلامحسین ابراهیمی دینانی و حسن حسن‌زاده آملی تربیت کرد.
ایشان آثار علمی بسیاری چون تفسیر المیزان، اصول فلسفه و روش رئالیسم، سنن النبی(ص)، حاشیه بر اسفار صدرالدین شیرازی، بدایة الحکمة و نهایة الحکمة دارد.
وی ۲۴ آبان سال ۱۳۶۰ش از دنیا رفت و پیکرش در حرم حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد.
جایگاه کتاب
این کتاب به درخواست علی قدوسی، داماد طباطبایی و برای تدریس در مدرسه حقانی قم نوشته شد. نویسنده، تاریخ اتمام نگارش کتاب را ۲۹ دی ۱۳۵۳ش ثبت کرده است. نهایه الحکمه از آغاز تالیف مورد استقبال فراوانی قرار گرفت و تقریبا جای کتابی چون شرح منظومه ملاهادی را گرفت.
این کتاب آخرین نظرات فلسفی علامه طباطبایی شمرده می‌شود.
اردبیلی، شارح نهایه الحکمه معتقد است این کتاب کل نظام فلسفه اسلامی را دربر دارد. مولف در این کتاب مسائل جدیدی از فلسفه را مطرح نموده و آرای بسیار عمیقی در حل برخی مسائل ارائه کرده است.
محتوای کتاب
نهایة الحکمه از نظر ترتیب ابواب و فصول مانند اسفار اثر ملاصدرا و در واقع تلخیص آن است. مطالب کتاب به شرح زیر فصل بندی شده است:
- مقدمه: گفتاری در تعریف فلسفه
- مرحله اول: احکام کلی وجود (شامل پنج فصل)؛
- مرحله دوم: وجود مستقل و رابط (شامل سه فصل)؛
- مرحله سوم: انقسام وجود به ذهنی و خارجی (شامل یک فصل)؛
- مرحله چهارم: موادّ قضایا: وجوب، امتناع و امکان (شامل هشت فصل)؛
- مرحله پنجم: ماهیت و احکامش (شامل هفت فصل)؛
- مرحله ششم: مقولات دهگانه (شامل بیست و یک فصل)؛
- مرحله هفتم: واحد و کثیر (شامل نُه فصل در اقسام واحد، اقسام حمل و غیریت و اقسام تقابل)؛
- مرحله هشتم: علّت و معلول (شامل پانزده فصل در اثبات علیت و اقسام علل)؛
- مرحله نهم: قوه و فعل (شامل چهارده فصل از حرکت و سکون و...)؛
- مرحله دهم: سبق، لحوق، قدم و حدوث (شامل هشت فصل)؛
- مرحله یازدهم: عقل و عاقل و معقول (شامل پانزده فصل در تبیین علم و عقل و اقسام آنها)؛
- مرحله دوازدهم: مباحثی که اختصاص به واجب‌الوجود دارد.(شامل بیست و چهار فصل از اثبات وجود تا دوام فیض آن).
ویژگی‌های کتاب
شارحین و پژوهشگران درباره ویژگی‌های نهایة الحکمه گفته‌اند:
- صورتش ساده و روان، تنظیم و فصل‌بندی مناسب، عبارات آن کوتاه و متنش استوار است.
- هدف از تصنیف نهایة الحکمه، کتابی درسی برای طلاب تازه آشنا به فلسفه بوده و به همین دلیل سعی شده است شرایط لازم برای کتابی درسی در آن رعایت شود.
- نهایه کتابی منسجم، سلیس و ساده است.
- وجود ترتیب منطقی در تببین مسائل به نحوی که فهم یا توضیح مطلبی بر مطلب دیگر حواله نشده است.
- نهایه مطالب فلاسفه گذشته را با رعایت امانت و به ساده‌ترین صورت آورده است.
- اضافاتی بر طبق نیاز روز فلسفه‌آموزان چون برخی آرای فلاسفه غرب دارد.
سبحانی نقدهایی نیز بر نهایه وارد دانسته می نویسد در برخی مطالب پیچیدگی و نارسایی ، تشتت و ناهمگونی دیده می شود، برخی از ادله هم ضعیف هستند. مولف با ایجاز و دقتی وافر چنان قواعد و ظرایف فلسفی را آورده است که معلم و متعلم را به سختی می‌اندازد. برخی مطالب کتاب نیز بدون آشنایی و تسلط بر کتاب‌هایی چون اسفار، واضح نمی‌شود.
نسخه‌های اصلی نهایة الحکمة
گفته شده است این کتاب برای اولین بار توسط مدرسه علمیه حقانی قم چاپ و منتشر شده است. لیکن نسخه‌های دیگری از کتاب در دسترس است از جمله:
- نسخۀ موسسه نشر اسلامی در سال ۱۳۶۲ش.
- نسخه ۲ جلدی با تعلیق و تصحیح عباسعلی زارعی سبزواری؛
- نسخه‌ای به اهتمام و اشراف شیخ میرزا عبدالله نورانی؛
- نسخه‌ای با تصحیح و تحقیق غلامرضا فیاضی؛
ترجمه‌‌ها
کتاب نهایه الحکمه بارها به فارسی برگردانده شده است. از جمله می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- نهایت فلسفه؛ هادی خسروشاهی؛
- ترجمه و تلخیص به صورت پرسش و پاسخ (از مرحله اول تا پنجم) توسط علی قنبریان؛
- ترجمه و شرح مختصر محمدمسعود عباسی زنجانی؛
- ترجمه مهدی تدین
شرح و تکمله
- شرح نهایة الحکمة دو جلدی؛ محمدتقی مصباح یزدی؛
- ترجمه و شرح نهایه الحکمه در ۴ جلد؛ دکتر علی شیروانی؛
- شرح و تعلیق توسط حسین حقانی زنجانی در دوجلد؛
- شرح نهایة الحکمة علی علمی اردبیلی؛
- فروغ حکمت در سه جلد تالیف محسن دهقانی؛
- آموزش فلسفه (در شرح منظومه و نهایة الحکمه) تالیف محسن ایزدی؛
- وعایة الحکمة فی شرح نهایة الحکمة، به قلم حسین عشاقی اصفهانی؛
- شرح نهایة الحکمة در ۱۲ جلد تقریر دروس سید کمال حیدری؛
- شرح نهایه الحکمه داود صمدی آملی؛
- ترجمه و شرح نهایة الحکمة به قلم حسن کرمی؛
- ترجمه و شرح نهایة الحکمه دو جلدی محمد مسعود عباسی زنجانی؛
- تکملة نهایة الحکمة نوشته علی امینی نژاد؛
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ حسینی طهرانی، مهر تابان، ۱۴۲۶ق، ص۲۱؛ طباطبایی، شیعه در اسلام، ۱۳۷۸ش، پیش‌گفتار، ص۱۳.
- ↑ طباطبايى، شيعه در اسلام، ۱۳۷۸ش، پیش‌گفتار، ص۱۴.
- ↑ حسینی طهرانی، مهر تابان، ۱۴۲۶ق، ص۱۳۱.
- ↑ حقانی، شرح نهایة الحکمه، ۱۳۸۷ش ج۱، ص۱۰.
- ↑ طباطبایی، نهایة الحکمه، ۱۳٨٦ش، ج۴، ص۱۲٥٦.
- ↑ سبحانی، ترجمه نهایة الحکمه در ترازوی نقد، ص۴۳.
- ↑ حقانی، شرح نهایة الحکمه، ۱۳۸۷ش ج۱، ص۵.
- ↑ علمی اردبیلی، شرح نهایة الحکمه، ۱۴۲۹ق، ص۸.
- ↑ مصباح، شرح نهایة الحکمة، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۲۰.
- ↑ مصباح، شرح نهایة الحکمة، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۱۹-۲۱.
- ↑ سبحانی، ترجمه نهایه الحکمه در ترازوی نقد، ص۴۳.
- ↑ مصباح، شرح نهایة الحکمة، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۱۹-۲۱ (مقدمه عبدالرسول عبودیت).
- ↑ مصباح، شرح نهایة الحکمة، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۱۹-۲۱ (مقدمه عبدالرسول عبودیت).
- ↑ مصباح، شرح نهایة الحکمة، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۱۹-۲۱ (مقدمه عبدالرسول عبودیت).
- ↑ علمی اردبیلی، شرح نهایة الحکمه، ۱۴۲۹ق، ص۸.
- ↑ علمی اردبیلی، شرح نهایة الحکمه، ۱۴۲۹ق، ص۸.
- ↑ سبحانی، ترجمه نهایة الحکمه در ترازوی نقد، ص۴۳.
- ↑ حقانی، شرح نهایه الحکمه، ۱۳۸۷ش ج۱، ص۵.
منابع
- حسینی طهرانی، سید محمدحسین، مهر تابان، مشهد، نور ملكوت قرآن، چاپ هشتم، ۱۴۲۶ق.
- حقانی، حسین، شرح نهایه الحکمه، تهران، دانشگاه الزهرا(س)، ۱۳۸۷ش.
- علمی اردبیلی، علی، شرح نهایه الحکمه، قم، بوستان کتاب، ۱۴۲۹ق.
- سبحانی، محمدتقی، ترجمه نهایه الحکمه در ترازوی نقد، در نشریه آینه پژوهش، سال۴.
- طباطبایی، سید محمدحسین، نهایه الحکمه، تصحیح غلامرضا فیاضی، قم، مركز انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمينی( ره)، چ۴، ۱۳٨٦ش.
- مصباح، محمد تقی، شرح نهایة الحکمة، قم، موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره)، چ۱، ۱۳۷۸ش.
پیوند به بیرون
- .
- .